Historia Polonica Ioannis Dłvgossi sev Longini Canonici Cracovien. In Tres Tomos Digesta. [T. 1]

W zbiorach specjalnych Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie znajduje się egzemplarz dzieła Jana Długosza Historia polonica, tom 1, wydrukowany w Dobromilu, w oficynie Jana Szeligi, w 1615 r.

Jest to najwybitniejsze dzieło historiografii staropolskiej, zarazem jedno z najwybitniejszych osiągnięć dziejopisarskich późnego średniowiecza w Europie. Monumentalna historia Polski napisana przez Jana Długosza (1415-1480) – historyka, kanonika krakowskiego, sekretarza Zbigniewa Oleśnickiego, wychowawcę synów Kazimierza Jagiellończyka, jest owocem dziejopisarskiej pasji autora, jednocześnie dziełem jego życia. Prace nad Historią rozpoczął w 1455 roku, zachęcony przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego i kontynuował je aż do śmierci. Starał się umieścić dzieje Polski na tle dziejów europejskich. Nie zdołał jednak zakończyć swojego dzieła, pozostawił je w rękopisie i bez tytułu. Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego imponują pod względem ogromu zebranego materiału oraz fachowości jego opracowania. Jako materiał źródłowy J. Długosz wykorzystał wszelkie istniejące dokumenty, kroniki i księgi urzędowe, także kroniki i dokumenty innych krajów. Zebrany materiał starannie uporządkował i jako pierwszy wskazywał na przyczyny wydarzeń historycznych i ich skutki. W ładnie zredagowanym wstępie, zapisanym piękną łaciną, podobnie jak całe dzieło, zawarł naukowy opis geograficzny.

Długo czekano z wydaniem Historii Jana Długosza. Ponad stuletnia zwłoka spowodowana była niechęcią ówczesnych możnowładców do treści zapisanych w Kronice.

Dzieje tego starodruku są nieco skomplikowane, gdyż w naszej historiografii funkcjonuje wersja o dwóch wydaniach dobromilskich, z 1614 i 1615 roku. Jednak historia obu wydań jest ściśle połączona, ponieważ edycja z 1615 roku, w znacznej części, składa się z arkuszy wytłoczonych dla wydania o rok wcześniejszego.

Ze względu na to, iż w Kronice dopatrzono się krytyki królewskiego domu, magnaterii i kleru, król Zygmunt III zakazał drukowania jej dalszych tomów i rozkazał zniszczyć cały nakład dzieła. Z nakazu konfiskaty skorzystały władze miejskie Lwowa, zajmując większość nakładu, już w styczniu 1616 r., tuż przed rozpoczęciem jarmarku św. Agnieszki, gdzie książka miała być powszechnie sprzedawana. Działania te w konsekwencji uniemożliwiły wydanie kolejnych tomów i przyczyniły się do upadku oficyny Szeligi. Całość kroniki Długosza ukazała się dopiero na początku XVIII w. Egzemplarz skonfiskowanej edycji stanowi dziś dużą rzadkość bibliofilską.

Egzemplarz przechowywany w WiMBP w Rzeszowie jest wyjątkowo dobrze zachowany, po renowacji i konserwacji. W efekcie tych zabiegów zrekonstruowano oprawę księgi, wykorzystano zachowane fragmenty oryginalnej skóry, z widocznymi tłoczeniami na złoto, zarówno na okładzinach jak i na grzbiecie księgi, gdzie również zachowano pięć zwięzów. Brakujące ubytki okładzin uzupełniono, kolorystycznie dobraną, jasną skórą. Po przeciwległej stronie do grzbietu, blok księgi zabezpieczono skórzanymi wiązaniami. Karta tytułowa w kolorystyce czarno-czerwonej, z przewagą druku czerwonego, obramowana jest podwójnymi liniami, w których w górnej części widnieją trzy drzeworytowe ozdobniki ze stylizowanym kwiatem. Obramowania tego typu powtórzone są na wszystkich stronach. Poniżej tytułu znajduje się drzeworytowy sygnet Jana Szeligi, przedstawiający trzy kolumny połączone przeplecioną w połowie wstęgą, na której widnieje napis ”Prawdą a Pracą”. Po obu stronach sygnetu widzimy odręczne notatki wykonane piórem. Po stronie tytułowej, w kolejności starodruk zawiera: dedykację senatowi weneckiemu, biografię Długosza i list dedykacyjny do Zbigniewa Oleśnickiego. Wydanie 1 tomu Historii, składa się z 6 ksiąg (doprowadzonych chronologicznie do 1240 r.). Początek każdej księgi wyróżniony jest graficznie i kolorystycznie, gdyż zastosowano tu także druk czerwony. Księga w całości liczy 158 arkuszy, z czego utworzono 599 stron. Dla utrzymania porządku w kolejności składek zastosowano żywą paginę informującą o przynależności składki do pierwszego tomu i do odpowiedniej księgi. Ponadto karty zaopatrzono w kustosze i reklamanty. Dodatkowym walorem starodruku są drzeworytowe inicjały, czarne, czerwone lub czarno-czerwone. Ostatnia strona tekstu złożona jest w kolumnę zbliżoną do szpicowej i zakończona ozdobnym drzeworytem.

oprac. Barbara Chmura

Zapraszamy do obejrzenia starodruku w wersji cyfrowej:
>> Historia Polonica Ioannis Dłvgossi sev Longini Canonici Cracovien. In Tres Tomos Digesta. [T. 1]

>> XV wieczne dzieło Jana Długosza w WiMBP w Rzeszowie – audycja w Polskim Radiu Rzeszów, 20.02.2015 r.

>> Rzeszowska biblioteka ma w swoich zbiorach cenny starodruk Jana Długosza - informacja w serwisie internetowym „Nasze miasto Rzeszów”, 28.01.2015 r.

>> OJCIEC HISTORII POLSKIEJ – 600. rocznica urodzin Jana Długosza - wystawa - informacja w serwisie internetowym WiMBP w Rzeszowie, 05.06.2015 r.